اهداف و پیامدهای طرح مشترک آمریکایی - سعودی در شرق سوریه

به گزارش راهبرد معاصر؛ به نظر می‌رسد که محور غربی ـ عربی به رهبری ایالات متحده آمریکا قصد ندارد به تحرکات خود در سوریه به ویژه در محور شرقی این کشور پایان دهد. در یکی از جدیدترین تحولات، رسانه‌های خبری اعلام کردند که شماری از مقامات آمریکایی و سعودی سفری به «دیرالزور» در شرق سوریه داشته‌اند. این منابع اعلام کردند که «ثامر السبهان» وزیر مشاور سعودی در امور خلیج فارس، «جوئل رابین» معاون وزیر خارجه ایالات متحده آمریکا و همچنین «ویلیام روباک» سفیر سابق ایالات متحده در بحرین به دیرالزور رفته‌اند. سران سعودی و آمریکایی پس از ورود به دیرالزور به یکی از پایگاه‌های ایالات متحده در میدان نفتی «العمر» منتقل شدند. آن‌ها در مدت زمان حضور خود در این پایگاه با مسئولان محلی و همچنین افراد سرشناس محلی نشست مشترکی را برگزار کردند. اما این پایان کار نبود و مقامات ریاض و واشنگتن، نشست دیگری را پس از نشست مشترک خود با مسئولان و افراد سرشناس محلی، برگزار کردند.

در نشست دوم که از آن تحت عنوان یک «نشست فراگیر» یاد می‌شود، علاوه‌بر افراد قبلی، برخی از شیوخ و افراد سرشناس عشایرِ محور شرقی سوریه حضور داشتند. درهمین ارتباط، «ضیاء عوده» کارشناس و تحلیلگر مسائل جهان عرب با اشاره به سوابق ثامر السبهان، می‌گوید: «ثامر السبهان فردی دارایِ پیشینه نظامی و امنیتی است. او به شکستن مرزها و پروتکل‌های معمول، معروف است و از همین روی، به نظر می‌رسد به عنوان مهندس سناریویِ جدید سعودی در شرق سوریه انتخاب شده است». تحرکات جدید سعودی ـ آمریکایی در محور شرقی سوریه درحالی اتفاق می‌افتد که ترکیه به شدت در تلاش است تا به بهانه افزایش ضریب امنیت ملی خود، در این محور منطقه امن ایجاد کند؛ هدفی که آنکارا تاکنون موفق به جلب نظر مثبت آمریکایی‌ها درباره آن نشده است. ازهمین روی، تحرکات ریاض و واشنگتن در شرق سوریه، اوضاع در این محور را پیچیده‌تر از قبل کرده است.

1 ـ اهداف طرح مشترک سعودی ـ آمریکایی در شرق سوریه

با پاکسازی مناطق شرقی سوریه توسط نیروهای مقاومت سوری و متحدان آن‌ها در منطقه، ایالات متحده آمریکا و عربستان سعودی سناریوی تازه‌ای را در این محور تدارک دیده‌اند که در ذیل به اهداف آن‌ها اشاره می‌شود.

1ـ 1ـ تشکیل دولت نیابتی در شرق فرات

واقعیت آن است که ایالات متحده آمریکا برای تقویت سیاست‌های خود در منطقه شرق فرات واقع در شرق و شمال شرق سوریه تلاش می‌کند. ایالات متحده آمریکا از این رهگذر به دنبال سامان دادن وضعیت منطقه مذکور به نفع خود است تا بدین‌ترتیب، منافع و مصالحش در آنجا تحت تأثیر دیگر تحولات قرار نگیرد و خدشه‌دار نشود.

از همین روی، آمریکایی‌ها و سعودی‌ها بر سَر طرح مشترک تشکیل «دولت نیابتی» در محور شرقی سوریه رسیده‌اند. در این طرح، این سعودی است که می‌بایست تمامی هزینه‌های مربوط به تشکیل دولت نیابتی در شرق سوریه را متقبل شود و در مقابل، ایالات متحده آمریکا تمامی اقدامات اجراییِ لازم جهت تحقق این هدف را انجام خواهد داد.

آمریکا و سعودی به منظور تحقق این هدف، ایجاد وحدت میان نیروهای دموکراتیک کُرد سوری، عشایر و همچنین افراد و چهره‌های سرشناس محلی را در دستور کار خود قرار داده‌اند. آن‌ها در صدد هستند تا از طریق جلب رضایت شیوخ عشایر و چهره‌های برجسته محلی در شهر دیرالزور سوریه، به زعم خود یک دولت مستقل را در محور شرقی تشکیل دهند.

ریاض و واشنگتن به دنبال آن هستند تا از طریق ایجاد وحدت میان صفوف کُردهای تحت الحمایه خود و همچنین عشایر و شخصیت‌های محلی، فشارها بر دولت دمشق را بیش از پیش تشدید کنند، چراکه تصور می‌کنند با نقش‌آفرینی عشایر و شخصیت‌های محلی در یک دولت کوچک در شرق سوریه، دولت دمشق عملا دیگر در این محور از پایگاه مردمی برخوردار نخواهد بود و بدین‌ترتیب برای بازپس‌گیری مناطق شرقی تلاشی نخواهد کرد.

1ـ 2ـ اعطای خودمختاری به نیروهای دموکراتیک کُرد سوری

اعطای خودمختاری به نیروهای دموکراتیک کُرد سوری از جمله دیگر اهداف اصلی و اساسی ایالات متحده آمریکا و عربستان سعودی در محور شرقی سوریه است. هرچند که آمریکایی‌ها و سعودی‌ها تشکیل یک دولتِ کوچک و مستقل در شرق سوریه به صورتی که پیشتر ذکر شد را ترجیح می‌دهند، اما به اعطای خودمختاری به کُردها در این محور نیز به عنوان یک هدف ثانویه بسیار مهم می‌نگرند.

در همین ارتباط، پایگاه عرب‌زبان «العربی الجدید» با انتشار مطلبی در این خصوص، تأکید کرد: «یکی از اهداف مهم ریاض و واشنگتن در شرق سوریه، ایجاد خودمختاری کُردهاست تا آن‌ها به نیابت از آمریکا و سعودی، از منافع آن‌ها در سوریه حفاظت و حراست کنند».

این پایگاه عرب‌زبان همچنین به نقل از «عبدالحمید المحمدی» یکی از فعالان بومی مناطق شرقی سوریه می‌نویسد: «هدف آمریکا و سعودی از برگزاری 2 نشست در دیرالزور، تحمیل حاکمیت کُردها به ساکنان مناطق شرقی بوده است؛ هرچند که مردم ساکن شرق سوریه با این حاکمیت مخالف باشند».

این فعال بومی مناطق شرقی سوریه در ادامه سخنان خود به سلسله تظاهرات‌های اخیر مردم این مناطق علیه شبه‌نظامیان کُرد اشاره کرد و گفت: «احتمالا ثامر السبهان، وزیر سعودی مبالغ مالی هنگفتی به برخی از نمایندگان عشایر پرداخت کرده تا آنان را قانع به همکاری با شبه‌نظامیان کُرد و حمایت از نفودِ ریاض و واشنگتن در محور شرقی کند».

تلاش‌های ایالات متحده آمریکا و عربستان سعودی برای ایجاد خودمختاری نیروهای دموکراتیک کُرد سوری در محور شرقی سوریه در حالی است که چندی پیش گروه معارض موسوم به «التیار العربی المستقل» (جریان عربی مستقل) با همکاری مشترک واشنگتن و ریاض در شرق سوریه تشکیل شد. مأموریت اصلی و اساسی این جریان تازه‌ تأسیس، مشروعیت بخشیدن به تسلط کُردها بر مناطق شرقی سوریه است، به گونه‌ای که خودمختاری آن‌ها با اعتراضات شدید از سوی ساکنان محور شرقی مواجه نشود.

1ـ 3 ـ مقابله با نفوذ ایران و مواجهه با ترکیه

یکی دیگر از اهداف مهم عربستان سعودی و آمریکا در شرق سوریه کاهش نفوذ جمهوری اسلامی ایران در این محور است. این همان مسأله‌ای است که حتی خودِ سعودی‌ها در سطوح مختلف دیپلماتیک تاکنون بدان اذعان کرده‌اند.

درهمین ارتباط، «محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی اخیرا در گفتگو با یک رسانه عرب‌زبان، در پاسخ به سؤالی پیرامون چرایی تحرکات ریاض در محور شرقی سوریه گفته است: «ما با شرکای غربی خود متفق‌القول هستیم که باید با نفوذ ایران در نقاط مختلف سوریه مقابله کرد». وی در ادامه افزود: «دیدگاه عربستان سعودی و ایالات متحده آمریکا درخصوص مقابله با نفوذ ایران در سوریه کاملا مطابق یکدیگر است».

علت نگرانی واشنگتن و ریاض از افزایش نفوذ ایران در سوریه و به ویژه در محور شرقی نیز به نقش مهم و سرنوشت‌سازی بازمی‌گردد که تهران در عرصه آزادسازی نقاط مختلف این کشور از لوث تروریست‌های تکفیری، ایفا کرده است. ریاض و واشنگتن به خوبی می‌دانند که دمشق قادر است با بهره‌مندی از کمک‌های متحدان خود از جمله ایران، عملیات قریب‌الوقوع پاکسازی شرق سوریه از لوث کُردها را نیز کلید بزند.

به موازاتِ تلاش برای کاهش نفوذ ایران در سوریه و مناطق شرقی، آمریکا و سعودی گوشه چشمی به مقابله با تلاش‌های ترکیه در شرق فرات نیز دارند؛ به ویژه اینکه درحال حاضر آنکارا، کُردهای تحت‌الحمایه آمریکا و سعودی را دشمن شماره یک خود در شرق سوریه تلقی می‌کند و از کنار هیچ فرصتی برای ضربه زدن به آن‌ها، به سادگی عبور نمی‌کند.

مقامات ریاض و واشنگتن بر این باورند که در صورت عدم حمایت از کُردها در شرق سوریه، ترکیه دیر یا زود آن‌ها را سرکوب خواهد کرد و باتوجه به همکاری‌هایی که آنکارا با تهران و مسکو دارد، این احتمال وجود دارد که محور شرقی سوریه به طور کامل از دست برود و در نهایت کنترل آن با توافق 3 جانبه ایران، ترکیه و روسیه، به دمشق واگذار شود. به همین دلیل ائتلاف دوگانه سعودی ـ آمریکایی، با تحرکات خود در محور شرقی سوریه، مواجهه با ترکیه را نیز در دستور کار خود قرار داده‌اند.

2 ـ پیامدهای طرح سعودی ـ آمریکایی در محور شرقی سوریه

سلسله توطئه‌های خارجی محور غربی ـ عربی علیه دولت دمشق در محور شرقی سوریه پیامدهایی را نیز به دنبال خواهد داشت که در ادامه بدان اشاره می‌شود.

2ـ 1ـ طولانی‌تر شدن بحران 8 ساله سوریه

یکی از خطرناک‌ترین پیامدهای اقدامات ایالات متحده آمریکا و عربستان سعودی در سوریه و مناطق شرقی این کشور، طولانی‌تر شدن هرچه بیشتر این بحرانِ 8 ساله است. جای هیچ شک و تردیدی وجود ندارد که تسلیح و تقویت کُردها در محور شرقی و همچنین ایجاد بسیج مردمی و عشایری علیه دولت دمشق در محور شرقی سوریه به بحرانی‌تر شدن بیشتر اوضاع در این کشور منجر خواهد شد.

البته عربستان سعودی و ایالات متحده آمریکا از این مسأله استقبال می‌کنند، چراکه طولانی شدن هرچه بیشتر بحران سوریه، فرصت کمتری به نیروهای سوری جهت بازسازی صفوف خود به منظور مقابله و رویارویی با توطئه‌های خارجی، می‌دهد.

درهمین ارتباط، «بثینه شعبان» مشاور «بشار اسد» رئیس‌جمهوری سوریه با اشاره به سلسله تحرکات خارجی در این کشور از سوی ایالات متحده آمریکا می‌گوید: «هدف آمریکایی‌ها طولانی‌تر کردن زمان بحران سوریه است». این مقام سوری در ادامه می‌افزاید: «هدف اصلی آمریکایی‌ها مانع‌تراشی و سنگ‌اندازی در مسیر مبارزه با تروریسم در سوریه است».

2ـ 2ـ فراهم شدن بستر مناسب ظهور مجدد تروریسم

یکی دیگر از جمله پیامدهای وخیم اقدامات خصمانه آمریکا و عربستان سعودی در سوریه فراهم شدن بستر مناسب ظهور مجدد تروریسم در محور شرقی این کشور است. تثبیت قدرتِ کردهای تحت الحمایه آمریکا و عربستان سعودی در شرق سوریه این فرصت را در اختیار ریاض و واشنگتن قرار می‌دهد تا هر زمان که اراده کردند، بار دیگر تکفیری‌های آموزش‌دیده خود را به این محور اعزام کنند.

در واقع، ریاض و واشنگتن بی‌وقفه تلاش می‌کنند تا بستر ظهور مجدد تروریسم در شرق سوریه به طور کامل از بین نرود تا بدین‌ترتیب از آن به عنوان اهرم فشاری بر دولت دمشق و متحدان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ایش ازجمله ایران و روسیه، بهره‌برداری کنند.

نتیجه‌گیری

آمریکایی‌ها خود بارها و در مناسبت‌های گوناگون اذعان کرده‌اند که هزینه بالغ بر 7 تریلیون دلاری آن‌ها در منطقه هیچ عایدی برایشان نداشته است. این مسأله‌ای است که «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهوری آمریکا همواره بدان اشاره می‌کند. از همین روی، آمریکایی‌ها به هیچ وجه تمایل ندارند بدون تحقق دستاوردی ملموس برای خود، از سوریه خارج شوند. درست به همین دلیل است که واشنگتن علیرغم اتخاذ تصمیمات پی در پی برای خروج نظامی از سوریه، هنوز به صورت عملی گام جدی در این زمینه برنداشته است.

آمریکا از طریق بقای خود در سوریه و پیاده‌سازی سناریوهای مختلف در این کشور همچون طرح مشترک اخیر با عربستان سعودی در شرق سوریه، تلاش می‌کند تا ضمن محدودسازی نفوذ جمهوری اسلامی ایران در این کشور، با ترکیه نیز که رفته رفته به یکی از رقبای منطقه‌ایش تبدیل می‌شود، مقابله کند. واشنگتن استقرار نیروهای دموکراتیک کُرد سوری در شرق سوریه را برگ برنده خود در این کشور می‌پندارد و تلاش می‌کند تا به هر طریقی از فرصت کنونی جهت ایجاد یک کانال دائمی برای خود در سوریه بهره‌برداری کند. از سوی دیگر، مقامات عربستان سعودی پس از متحمل شدن شکست‌های مختلف در منطقه به ویژه در یمن و عراق، با پاکسازی مناطق جنوبی سوریه و به تبع آن کاسته شدن از سطح نفوذ ریاض در این کشور، خود را در برابر شکست بزرگی دیگر دیده و می‌بینند. به همین دلیل، مقامات سعودی سخت در تلاش هستند تا اگر نفوذشان در محور جنوبی سوریه کاهش کرده و به صفر نزدیک شده است، محور شرقی را جایگزین آن کرده و بدین‌ترتیب، کانال جدیدی را برای بقای خود در این کشور ایجاد کرده باشند. در راستای اجرایی شدن این سیاست، ثامر السبهان، وزیر سعودی به شیوخ عشایر و شخصیت‌های محلی برجسته در شرق سوریه پیشنهاد داده است تا در ازای دریافت مبالغ مالی هنگفت، درگیری‌هایشان در با کُردها را متوقف ساخته و هیچ کانال ارتباطی را با ایران و قطر باز نکنند.